Την Κυριακή 28 Ιανουαρίου, η Ιερά Μητρόπολη Γαλλίας γιόρτασε τους τρεις Ιεράρχες, προεξέχοντος του Πανοσιώτατου Αρχιμανδρίτου Αμβροσίου.

Στην κατάμεστη εκκλησία του Αγίου Στεφάνου, παρουσία του Πρέσβη της Ελλάδας, Δημητρίου Ζεβελάκη, του Πρέσβη της Ελλάδας στην μόνιμη αντιπροσωπεία της Ελλάδος στην Ουνέσκο, κ. Γιώργου Κουμουτσάκο της Ευρωβουλευτή Άννας-Μισέλ Ασημακοπούλου και των κοινοτικών αρχών, η Ιστορικός και Γενική Γραμματέας της Ελληνικής Κοινότητας Παρισιού και περιχώρων, κυρία Νίκη Παπαηλιάκη, εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας με την ποιότητα λόγου που την χαρακτηρίζει.

Μια εξαιρετική στιγμή στη ζωή της παροικίας μας.

Πανηγυρικός Τριών Ιεραρχών

Στις 30 Ιανουαρίου η Εκκλησία και τα πνευματικά ιδρύματα της Ελλάδας τιμούν την μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου, του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου και του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, για την εξαίρετη θέση που κατέχουν οι τρείς μεγάλοι αυτοί Πατέρες της Εκκλησίας στη χορεία των θεμελιωτών της χριστιανικής πίστης και της ελληνικής παιδείας.

Μας δίνεται έτσι σήμερα η ευκαιρία για μία εορταστική εποπτεία της μακραίωνης ελληνικής ιστορίας μας. Της ιστορίας του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, της ιστορίας του ελληνικού χριστιανικού λόγου αλλά και της ιστορίας του ελληνισμού που γεννήθηκε από την επανάσταση του 21 και που συνεχίζει μέχρι σήμερα να αγωνίζεται.

Σταθμοί στην εποπτεία αυτή είναι ο 4ος αιώνας, εποχή που έζησαν οι Τρείς Ιεράρχες, ο 11ος αιώνας, εποχή που καθιερώθηκε η ημέρα του συνεορτασμού της μνήμης τους και ο 19ος αιώνας, εποχή που ο σύγχρονος Ελληνισμός τους ανακηρύσσει προστάτες των γραμμάτων και της Παιδείας.

Τον τέταρτο αιώνα, και συγκεκριμένα το 380, ο Χριστιανισμός γίνεται επίσημη θρησκεία του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, αυτού που σήμερα ονομάζουμε Βυζάντιο. Στην επικράτεια του συναντιέται ο νεοπλατωνισμός με τον Χριστιανισμό. Οι παρεκκλίνουσες τάσεις, οι αιρέσεις δηλαδή που προκύπτουν από τη συνάντηση αυτή, προκαλούν συγκρούσεις, στις οποίες οι αυτοκράτορες απαντούν με Οικουμενικές Συνόδους : με την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο ο Κωνσταντίνος το 325 (στη διάρκεια της οποίας διατυπώνεται η ορθόδοξη άποψη στα επτά πρώτα άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως) και με τη Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο, το 381, ο Θεοδόσιος, (η οποία συμπληρώνει τα 5 επόμενα άρθρα).

Ακριβώς αυτήν την εποχή το Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος εξελληνίζεται και συνειδητοποιεί την ανάγκη στήριξης και διάδοσης της ελληνικής παιδείας. Στην καινούργια πρωτεύουσα, στην Κωνσταντινούπολη, γίνονται μεγάλες προσπάθειες για την διάσωση της ελληνικής κληρονομιάς με δημιουργία βασιλικής βιβλιοθήκης και μεγάλου αντιγραφικού εργαστηρίου το οποίο θα διασώσει ένα ανεκτίμητο παπυρολογικό υλικό.

Αυτή την περίοδο ζουν ο ΄Αγιος Γρηγόριος (329-390), ο Μέγας Βασίλειος (330-379) και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος (345-407). Φοιτητές οι δύο πρώτοι στη Σχολή των Αθηνών και συμφοιτητές του μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουλιανού, μαθητής του νεοπλατωνιστή δάσκαλου της ρητορικής Λιβάνιου στην Αντιόχεια ο τρίτος. Ο Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, θα γίνει Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και θα κατέχει το αξίωμα αυτό το 380, όταν, όπως είπαμε, ο Θεοδόσιος κηρύττει τον Χριστιανισμό επίσημη θρησκεία του κράτους και το 381 κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Οικουμενικής Συνόδου, κατά την οποία θα συμβάλει σημαντικά στη διαμόρφωση της Τριαδικής Θεολογίας. Ο Μέγας Βασίλειος, θα γίνει επίσκοπος Καισαρείας, όπου θα διδάξει τη ρητορική και θα είναι ο πρωτοπόρος στην οργάνωση της κοινωνικής πρόνοιας. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, ο δεινότερος ρήτορας της εποχής του, θα γίνει επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, με απαράμιλλο ποιμαντικό και συγγραφικό έργο.

Η αγιοποίηση τους έγινε γρήγορα και ο καθένας είχε δική του εορτή. Και φτάνουμε έτσι στον 11 ο αιώνα σε μια εποχή πού πάλι σημαδεύεται από τον έντονο προβληματισμό για τον συνδυασμό κλασσικού πολιτισμού και θρησκευτικής ευλάβειας.

Τότε ο Ιωάννης Μαυρόπους, υμνογράφος, συγγραφέας λειτουργικών κειμένων και μετέπειτα μητροπολίτης Ευχαϊτών, συντάσσει την Ἱερά Ἀκολουθία για τον συνεορτασμό των « τριών μεγίστων φωστήρων τῆς τρισηλίου Θεότητος ». Ο λόγος που προβάλλεται για την καθιέρωση του συνεορτασμού είναι οι φιλονικίες μεταξύ των λογίων της εποχής για το ποιος από τους τρεις είναι ο καλύτερος. Οι φιλονικίες αυτές αντανακλούν το σχολαστικισμό, την παρακμή της ανώτερης μόρφωσης στο Βυζάντιο και τη βαθύτερη ανάγκη για τη μεταρρύθμιση της ανώτατης παιδείας. Ας σημειώσουμε ότι ο Ιωάννης Μαυρόπους ήταν δάσκαλος του Μιχαήλ Ψελλού, του πρώτου καθηγητή του Γυμνασίου, δηλαδή της νεοσυσταθείσας Φιλοσοφικής Σχολής στο Πανδιδακτήριον (Πανεπιστήμιο) της Κωνσταντινούπολης, στο οποίο διδάσκονται εκτός από Θεολογία και κλασσικοί συγγραφείς, ρητορική, διαλεκτική, μαθηματικά, αστρονομία, Μουσική. Σύμβολο και πρότυπο της προσπάθειας αυτής, εγγυητές της ορθοδοξίας, της μεταρρύθμισης, οι τρείς Ιεράρχες, συνεχίζουν μέσα στην κρίση του αιώνα αυτού να λειτουργούν ως πρότυπα της κοινωνικής δράσης της συγγραφικής δεινότητας και της ποιμαντικής ικανότητας.

Τα τελευταία χρόνια της οθωμανικής περιόδου και ιδιαίτερα οι αρχές του 19 ου αιώνα, είναι η εποχή πνευματικής αναγέννησης των Ελλήνων με δύο μεγάλους άξονες: την εκδοτική δραστηριότητα και την άνθιση των σχολείων. Πολυάριθμες είναι οι εκδόσεις κειμένων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και πατερικών κειμένων από ανθρώπους όπως ο Κοραής. αλλά και από κληρικούς όπως ο Ανθιμος Γαζής. ο Κωνσταντίνος Κούμας και βέβαια ο Ευγένιος Βούλγαρις. Σε όλη την Οθωμανική επικράτεια λειτουργούν Σχολεία, στη Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη (η Ευαγγελική σχολή), στη Χίο, στο Πήλιο, και αλλού. Και αυτήν ακριβώς την εποχή σε σχολεία της Κωνσταντινούπολης, στη Σμύρνη στην Ευαγγελική σχολή, στη Χίο, αλλά και στην Ιόνιο Ακαδημία λίγο αργότερα, καθιερώνεται η ημέρα της Εορτής των Τριών Ιεραρχών, ως ημέρα μνημόσυνου των θανόντων ευεργετών των σχολείων αυτών. Στη συνείδηση δηλαδή του ακόμη υπόδουλου αλλά φωτισμένου πιά Γένους και των δασκάλων του, η μνήμη και η σωτηρία της ψυχής των ευεργετών των Σχολείων ανατίθεται στους Τρείς Ιεράρχες.

Η παράδοση αυτή που εγκαινιάζεται στην οθωμανική περίοδο θα συνεχιστεί και στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος και στο επίσης νεοσύστατο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, όταν το1841 αποφασίζει να τιμήσει τους ευεργέτες του πανεπιστημίου την ημέρα της εορτής των Τριών Ιεραρχών, με πρώτο εορτασμό-μνημόσυνο στις 30 Ιανουαρίου 1842. Το 1856 το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας εκπαιδεύσεως προσδιορίζει την 30 Ιανουαρίου ως εορτάσιμη ημέρα σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.

Πρόκειται όπως και στις δύο προηγούμενες περιπτώσεις για μια περίοδο κατά την οποία, είναι επιτακτική η ανάγκη για να βρεθεί, μέσα στη δίνη των ιδεολογικών συγκρούσεων για τις σχέσεις Εκκλησίας και κράτους, μέσα στη δίνη του ανταγωνισμού της κλασσικής αρχαιότητας και του χριστιανισμού, ένα πρότυπο, μια πυξίδα για την ελληνική παιδεία. Είναι η εποχή του ΄Οθωνα και της βαυαροκρατίας, είναι η περίοδος της δημιουργίας του αυτοκέφαλου της Ελληνικής Εκκλησίας με την ανακήρυξη της το 1832 και την αναγνώριση της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1850. Σύμφωνα με τον Κ. Θ. Δημαρά, από τη στιγμή που έχουμε το αυτοκέφαλο της εκκλησίας πρέπει να δοθούν εγγυήσεις και να αρθούν τα επιχειρήματα εκείνων που έβλεπαν στο αυτοκέφαλο μια ροπή προς τον συμβιβασμό με άλλες χριστιανικές εκκλησίες.

Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών η επίσημη θεσμοθέτηση της εορτής θα γίνει πολύ αργότερα, το 1911. ΄Οσον αφορά τις περιοχές που παραμένουν στην οθωμανική επικράτεια όπως η ΄Ηπειρος και η Μακεδονία, η γιορτή των 3 Ιεραρχών παίρνει συνάμα και τη μορφή εθνικής εορτής μέχρι την απελευθέρωση των περιοχών αυτών, το 1912.

Σήμερα σύμφωνα με οδηγίες που εξέδωσε 2020 το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων έχει καταργηθεί η σχολική αργία στης 30 Ιανουαρίου. Η εγκύκλιος προβλέπει ότι η ημέρα των Τριών Ιεραρχών δεν θα είναι πλέον αργία για τα σχολεία, ωστόσο θα υπάρχει τροποποίηση του προγράμματος σχετικά με τα μαθήματα. Πιο αναλυτικά, στις σχολικές μονάδες (δημόσιες και ιδιωτικές) Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης θα πραγματοποιούνται εορταστικές εκδηλώσεις για την προσφορά των Τριών Ιεραρχών στα Γράμματα και εκκλησιασμός. Κατά τα λοιπά τηρείται το Ωρολόγιο Πρόγραμμα των μαθημάτων της ημέρας».

Ελπίζω η σύντομη αυτή αναδρομή στο ιστορικό της αγιοποίησης και της καθιέρωσης του συνεορτασμού των Τριών Ιεραρχών να κατέστησε κατανοητή την διαχρονική δύναμη του Συμβόλου και των δυνάμεων εκείνων οι οποίες επικυρώνουν τη μακροβιότητα του έργου του Αγίου Γρηγορίου, του Μεγάλου βασιλείου και του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου. Και αυτό για τρείς λόγους:

--Στο έργο τους , όπως και στο έργων των Πατέρων της Εκκλησίας που προηγήθηκαν, , η ελληνική φιλοσοφία μεταπλάσσεται, γίνεται οργανικό ένδυμα και μορφή μιας υψηλής χριστιανικής σκέψης. Πρόκειται για μια βαθιά σύνθεση, που σύμφωνα με τον καθηγητή Δογματικής και Ιστορίας της φιλοσοφίας Νικόλαο Ματσούκα « δεν έχει καμία σχέση με αυτό που έπλασαν νεότεροι με έναν άτυχο ίσως νεολογισμό και το είπαν ελληνοχριστιανικό πολιτισμό, έναν όρο στον οποίο κυριαρχεί μια ηθικολογία ή ΄ένα σύστημα αξιών και όχι ένας πολιτισμός και η παράδοση του ».

---Το έργο των Τριών Ιεραρχών ορίζει και αναλύει μέσα από την εμπειρία τους, δύο βασικούς άξονες της εκκλησιαστικής πολιτικής, όπως διαμορφώνονται σε σχέση με το Κράτος στο Βυζάντιο: τη φροντίδα της Κοινωνικής Πρόνοιας και την Παιδεία.

---Οι τρείς ιεράρχες σηματοδοτούν τη στιγμή που ο όρος παιδεία περνάει από τα κλασσικά και ιδιαίτερα τα ελληνιστικά χρόνια στο Βυζάντιο : Παιδεία με την έννοια της ολόπλευρης καλλιέργειας της προσωπικότητας, γνωριμία με τον πολιτισμό δηλαδή τα γράμματα, τις τέχνες και τις επιστήμες, γνωριμία με τον ανθρωπισμό δηλαδή τη δικαιοσύνη, την κοινωνική βελτίωση της ζωής και βέβαια με αυτό που επικράτησε μέχρι σήμερα : την ανατροφή, την αγωγή και εκπαίδευση των νέων.

Θα τελειώσω αναφερόμενη στο μήνυμα της ιεράς συνόδου επ’ ευκαιρία του εφετινού εορτασμού το οποίο επικεντρώνεται σε ένα φαινόμενο που ταλανίζει την εκπαίδευση και την κοινωνία : τη σχολική βία. Θα προσθέσω εδώ τη μαρτυρία του Αγίου Γρηγορίου, ο οποίος στον Επιτάφιο που συντάσσει για τ ον Μέγα Βασίλειο, τον συμμαθητή του στη σχολή της Αθήνας λέει μεταξύ άλλων. « Τέτοιες σχέσεις είχαμε και σε τέτοιους χρυσούς στύλους στηρίζαμε κατά τον Πίνδαρο τον στερεό θάλαμο της φιλίας μας. Κι έτσι βαδίζαμε προς τα εμπρός με βοηθούς τον Θεό και την αγάπη. Η ψυχή μας ήταν κυριευμένη για ένα πράγμα πολύ ζηλευτό , δηλαδή την παιδεία. Είχαμε αποκλείσει τον φθόνο από την ψυχή μας και εκαλλιεργούσαμε την άμιλλα. Επασχίζαμε δηλαδή και οι δυό μας όχι πως να λάβει καθένας το πρωτείον για τον εαυτόν του, αλλά πώς να το παραχωρήσει στον άλλον. Ο καθένας θεωρούσε την πρόοδο του άλλου δική του πρόοδο. Και μία μόνη απσχόληση είχαμε και οι δύο : την αρετή » .